De huidige gemeente Bierbeek bestaat uit 4 deelgemeenten: Bierbeek, Korbeek-Lo (oostelijk deel), Lovenjoel en Opvelp. Vanaf 1 januari 1977 vormen deze de gemeente Bierbeek.
De fusiegemeente Bierbeek ligt aan de rand van het Hageland en Haspengouw. Kenmerkend in deze streek zijn de Noordoost-Zuidwest gerichte heuvelruggen, restanten van de laatste IJstijden. Zo’n heuvelrug bevindt zich midden ons grondgebied en hierop staat onze watertoren (102 m boven de zeespiegel).
Bierbeek dankt zijn naam niet aan bier (al is er een legende die dat wel vertelt), maar aan de vele bronnen die in Bierbeek ontspringen (uit het oudgermaans bir - birre - borre wat bron betekent). Aan de westkant van de heuvelrug, stromen alle beken via de Molenbeek af naar de Dijle in Leuven. Aan de oostkant ontspringt dan weer de Velpe, die samen met andere beekjes uitkomen in de Demer bij Halen.
De menselijke aanwezigheid in Bierbeek is ook al zeer oud. Bij opgravingen komen nog steeds restanten boven van groepen mensen of migranten die hier verbleven lang voor onze tijdrekening. Het Meerdaalwoud, dat gedeeltelijk op grondgebied Bierbeek ligt, was belangrijk voor houtkap en het branden van houtskool in prehistorische tijden. Er zijn ook tal van sporen van Romeinse kolonisering, o.a. een heuse Romeinse villa (de Villa Rustica aan het Stenenkruis) en een Romeinse begraafplaats (aan de Varenberg). De Romeinse heirbaan van Boulogne naar Keulen liep door Bierbeek in West-Oost-richting. Hiervan getuigen nog steeds straatnamen als Heerbaan, Keizerstraat en Groenstraat.
Later werden diverse wegen in dezelfde richting aangelegd: de steenweg Leuven-Tienen (tussen 1779 en 1793), de spoorlijn Brussel-Luik (1837), de autoweg E40 (1971) en de Hogesnelheidslijn (1999).
Bierbeek
Bierbeek maakte samen met omliggende dorpen deel uit van het graafschap Brunerode, dat deel uitmaakte van Neder-Lotharingen en het Duitse Rijk. In 1105 werd het definitief toegevoegd werd aan het graafschap Leuven. De baronie Bierbeek was toen één van de belangrijkste van het hertogdom Brabant. De bekendste telg van het geslacht van Bierbeek is de Zalige Walter van Bierbeek, die als ridder deelnam aan de Kruistochten en in 1183 intrad in de Cistersiënzerabdij te Himmerod. Naast de romaanse Sint-Hilariuskerk vind je een gedenksteen voor hem.
In 1248 verloor de baronie haar zelfstandigheid en ging over naar het latere hertogdom Aarschot. Uiteindelijk ging Bierbeek in 1620 over in handen van het huis van Arenberg tot het einde van de eerste wereldoorlog (1918). Vroeger behoorde ook Blanden (tot 1842) en Haasrode (tot 1928). Beide gemeenten maken nu deel uit van de gemeente Oud-Heverlee.
Bierbeek heeft een erg grote oppervlakte en bevat ook nog enkele gehuchten zoals de Bremt, Bovenheide en Mollendaal. Op de grens met Korbeek-Lo, op de Krijkelberg, bouwden de Broeders van Liefde in 1932 de Sint-Kamilluskliniek, momenteel een universitair psychiatrisch centrum.
Korbeek-Lo
Korbeek-Lo zou murmelende beek (Korbeek) en bos (Lo) betekenen. De oudste benaming die men in de archiefteksten kon terugvinden dateert uit de 11de eeuw. Korbeek-Lo ontstond uit twee dorpjes die samensmolten: Corbeke en Overloo, wat een Bierbeeks leen was en over het bos gelegen betekent.
In 1102 stond in Korbeek-Lo een kerk die afhing van de abdij van Sint-Truiden. In 1481 werd het tiendenrecht verkocht aan de abdij van Park (Heverlee). De watermolen op de Molenbeek was eigendom van ene Ridder d'Udekem, een verre voorouder van onze koningin Mathilde.
Het dorp werd in de loop van de geschiedenis niet gespaard van oorlogsleed: de godsdienstoorlogen op het einde van de 16de eeuw, de Frans-Hollandse inval in 1635, de verwoestingen door het Hollandse leger in 1674, de Franse invasies van 1695 en 1709 en tot slot de Duitse terreur tijdens de eerste wereldoorlog (1914), waarbij talloze doden vielen.
Bij de gemeentefusies in 1977 werd Korbeek-Lo in 2 delen gesplitst. De gehuchten De Mol en Ziekelingen werden toegevoegd aan de fusiegemeente Leuven en grenzen aan deelgemeente Heverlee. De rest van Korbeek-Lo fusioneerde met Bierbeek.
Lovenjoel
De dorpsnaam Lovenjoel zou kunnen verklaard worden als Klein-Leuven of Lovaniolu. Lovenjoel is ook verbonden met de heilige Ermelindis. De legende wil dat de ouderlijke woning aan de rand van het Bruulbos op het gehucht Ter Donk stond. Op die plaats vind je nu een bedevaartkapel en een bron. Vroeger kregen de eerste dochters in vele Lovenjoelse gezinnen de naam Ermelindis.
In 1649 kreeg de adellijke familie de Spoelbergh Lovenjoel het dorp in bezit. De domeinen van de familie de Spoelbergh vormen nu het Groot en het Klein Park in het centrum van Lovenjoel. Het Groot Park kwam in het begin van de 20ste eeuw in bezit van de Universiteit van Leuven. Samen met de Zusters van Liefde richtte de KULeuven de neuro-psychiatrische kliniek Salve Mater op in 1927. Sinds een decennium zijn de laatste patiënten er vertrokken en wordt het park klaargemaakt voor bewoning en voor recreatief gebruik. Na de Tweede Wereldoorlog werd in het Klein Park begonnen met de bouw van het medisch-pedagogisch instituut Adem (vroeger Ave Regina). Hier vind je naast een school voor buitengewoon onderwijs ook nog tal van sociale initiatieven.
Opvelp
Opvelp kreeg in 1559 zijn huidige benaming omdat de Velpe er ontspringt. Opvelp en het stroomafwaarts gelegen Neervelp ontstonden reeds in de 8ste eeuw. Na 1251 onderscheidt men het hoogst gelegen gedeelte van het lagere door de benaming Opvelpen te gebruiken tot in de 16de eeuw.
In de 14de en 15de eeuw vestigde zich een zwervende herdersstam uit het Luikse in deze streek. Daarvan getuigen tot nu de talrijke Franstalige namen van vele autochtone Opvelpse gezinnen. Ook veel toponiemen dragen Franse namen: Culot, Vinave, Misère… De heerlijkheid Opvelp zelf was een leen van Opprebais (Waals-Brabant). Later werd deze heerlijkheid samen met de heerlijkheid Molensteen in het bezit van de familie Crabeels. Deze betrokken het kasteel, waarvan nu slechts de verbrande toren (in de gelijknamige straat) als ruïne rest.
Neervelp en Opvelp maakten tot 1976 deel uit van de fusiegemeente Honsem. Nadien werd Neervelp bij Boutersem gevoegd, terwijl Opvelp fusioneerde met Bierbeek.
Over de markante figuren in de Bierbeekse geschiedenis vind je meer informatie hiernaast.
De legende van Bierbeek
Natuurlijk bestaat er nog een tweede, veel smakelijker, verhaal over het ontstaan van de naam Bierbeek. Het verhaal gaat dat Keizer Karel (1500-1558) regelmatig incognito zijn land bezocht. Zo kwam hij op een zondag aan in Bierbeek, waar de mannen de gewoonte hadden om zich na de zondagsmis te bedrinken in de dorpsherberg. In die tijd werd de pul bier gezamenlijk uitgedronken, en wie een lege bierpint kreeg, moest een nieuw rondje betalen. De boeren schepten er genoegen in om de rare vreemdeling altijd een lege pint te presenteren. Na enkele keren werd Keizer Karel dit moe, maakte zich bekend en liet als straf voor zoveel schelmerij alle bier van de herberg in de beek kieperen.
Desondanks heeft het lang geduurd eer Bierbeek zijn eigen streekbiertje kreeg: de Bierbeek Tripel wordt sinds 2021 gebrouwen in de Dorpsbrouwerij (https://dorpsbrouwerij.be/).
Het gemeentewapen
Op 2 juni 1987 vroeg de gemeenteraad van Bierbeek een erkenning van het gemeentewapen en de gemeentevlag. Deze werden goedgekeurd door de Vlaamse gemeenschap op 13 oktober 1987. Het wapen is gebaseerd op de zegels van de 14de tot 18de eeuw van de schepenbank van Bierbeek.
De correcte heraldische beschrijving is als volgt: gedeeld 1: in sabel een leeuw van goud, geklauwd en getongd van keel; 2: in zilver een dwarsbalk van keel. De vlag is hierop gebaseerd: drie even hoge banen van wit, van rood en van wit, met drie zwarte schildjes beladen met een gele, rood geklauwde en getongde leeuw, twee boven en een onder.
Wat uitleg over de heraldische kleuren: sabel = zwart ; keel = rood ; goud = geel Een leeuw van goud, geklauwd en getongd in sabel = historische vlag van het hertogdom Brabant (en dus het omgekeerde van de 'Vlaamse leeuw' = historische vlag van het graafschap Vlaanderen).
Het gemeentelogo
Sinds 1997 gebruikt de gemeente een modern gestileerd logo, dat ook linksboven elke webpagina staat. Hierin wordt in groen en donkerblauw de watertoren afgebeeld staat met wereldbolschildering en daarnaast een (holle) weg en de contouren van een boerderij.
Er werd gekozen voor een neutraal symbool dat slaat op gezond water in een gezond milieu en op onze verbondenheid met de aarde en al haar bewoners. Daarenboven vormt de watertoren die bijna van op alle plaatsen in de gemeente een herkenningsbaken. De (holle) weg en de hoeve verwijzen naar de grote vierkantshoeves en de prachtige holle wegen waaraan onze gemeente rijk is.
